Baku, Kościół „polski” Najświętszej Marii Panny (-)
LOKALIZACJA: Azerbejdżan (Azerbaijan)
AUTOR: Józef Płoszko
Lokalizacja/Adres: Baku, na rogu dawnych ulic Kaspijskiej (R. Bejbutowa) i Merkurewskiej (prospekt Azebejdżana)
Data powstania: projekt 1909, budowa do 1912. Zniszczony w latach 1934-1937
Dane techniczne: świątynia była murowana, elewację pokrywała kamienna okładzina z piaskowca
Opis
Nieistniejący już dziś kościół rzymskokatolicki był jedną z największych fundacji Polonii zamieszkałej w Baku na początku XX w. Świątynię w stylu gotyku angielskiego zaprojektował polski architekt Józef Płoszko.
Kościół powstał dla wspólnoty katolickiej, uznanej w Baku w 1882 r. składającej się głównie z polskich wyznawców. Pozwolenie na budowę świątyni wspólnota uzyskała w 1894, jednak z braku funduszy budowa przesunęła się o kilka lat. Pobudowano tylko niewielką kaplicę Św. Krzyża na cmentarzu parafialnym. W momencie przyjęcia propozycji projektu Płoszko był już znany z kilku dużych realizacji w Baku i z powodzeniem pełnił funkcję głównego architekta miejskiego. Świątynia była 3-nawową bazyliką, z segmentowym szczytem zwieńczonym kamienną figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ujętym dwiema ażurowymi strzelistymi wieżami od frontu. Fundatorami była rodzina polskich potentatów naftowych: Stefan, Onufry, Maria i Lew Rylscy. Budowę dokończono dzięki zapisowi testamentowemu Witolda Zglenickiego, który był pionierem sposobu wydobywania ropy naftowej z dna morskiego. Kościół nie przetrwał do końca lat 30-tych XX w., gdyż został zniszczony przez Rosjan w latach 1934-37. Niestety do czasów współczesnych zachowały się skromne przekazy ikonograficzne tej monumentalnej budowli sakralnej, będącej charakterystycznym punktem na mapie architektury związanej z bakińską Polonią na początku XX w.
S. Fatułłajew-Figarow, Polscy architekci w Baku. Architekt J. Płoszko, „Architektura”, 1967, nr 11, s. 464-465; A. Chodubski, Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego", 1986, nr 71, s. 220; R. Badowski, Polscy architekci w Baku na przełomie XIX i XX wieku, w: Polacy w Azerbejdżanie, red. ks. Edwarda Walewander, Lublin 2003, s. 250; A. Chodubski, Polacy w Azerbejdżanie, Toruń 2004, s. 225; S. Fatułłajew-Figarow, Polscy architekci w Baku, Warszawa 2012, s. 38; Wybitni działacze Polscy: Józef Płoszko, w: <http://www.polonia-baku.org/pl/ploszko.phtml> [dostęp: 14.03.2014]; Polscy architekci w Baku, w: <http://www.kaukaz.net/cgi-bin/blosxom.cgi/polish/azerbejdzan/architekci_azerbejdzan> [dostęp: 14.03.2014]; Polski kościół Najświętszej Marii Panny w Baku: <http://www.baku.ru/enc-show.php?id=73922&cmm_id=276> oraz <http://www.polonia-azeri.org/catol.html> [dostęp: 26.03.2014]; Biogram Kazimierza Skórewicza: < http://www.ourbaku.com> [dostęp: 26.03.2014]; R. Mustafajewa, Rola polskich architektów w kształtowaniu architektury miasta Baku na przełomie XIX i XX wieku, tłum. S. Filipczak, Warszawa 2014, s. 27, 46.