Varese, ogrody Villa Toeplitz (Varese, Giardini Villa Toeplitz)

LOKALIZACJA: Włochy (Italy)

AUTORZY: Adam Collin | Jadwiga Toeplitz

Lokalizacja/Adres: dzielnica Sant’Ambrogio Olona, via G.B. Vico 46, 21100 Varese

Data powstania: 1920-26, późniejsze zmiany

Dane techniczne: pow. ok. 8 ha

Opis

Wzorowane na manierystycznym arcydziele, Villa d’Este w Tivoli, ogrody rodziny Toeplitzów otaczające ich niewielką willę imponują krajobrazowym rozmachem, bogactwem flory, urodą kompozycji architektonicznej. Miejscowa tradycja przypisuje Jadwidze Mrozowskiej właściwe autorstwo koncepcyjne całego tego  założenia.

Wybudowana w 1901 r. neorenesansowa willa na północnym przedmieściu Varese stanowiła własność rodziny przemysłowców Frey, następnie niemieckiej rodziny Hannesen. Jej projektantem (lub tylko kierownikiem budowy) był miejscowy inżynier Alfredo Speroni. Całą posiadłość kupił pochodzący z Warszawy bankier Józef  Leopold Toeplitz, od 1912 r. obywatel włoski, współwłaściciel Banca Commerciale Italiana, której od kilku lat był już dyrektorem oddziału w Mediolanie. Wraz z poślubioną w 1918 aktorką Jadwigą z Mrozowskich uczynili z Varese swoją główną rezydencję włoską. Fortuna i wpływy Toeplitza, w latach 20. XX w. kierującego największą instytucją finansową faszystowskich Włoch, pozwalały na nieograniczone niemal inwestycje. W świetle obecnych ustaleń nie jest jasne, czy kupiona w 1914 willa została przebudowana od razu, czy dopiero w latach 1920-26, gdy dodano mansardy, boczną wieżyczkę oraz małe obserwatorium astronomiczne z metalową kopułą. Rozbudowa nie zmieniła jednak charakteru rezydencji jako niewielkiego podmiejskiego pałacyku. W tychże latach paryskie atelier Adam et Collin przeprowadziło wielkie prace nad znacznie powiększonym obszarem parku otaczającego willę. Zgodnie z powszechną w tym czasie modą odwołano się do wzorów ogrodu all’italiana, głównie manierystycznych założeń toskańskich i rzymskich. Centralnej części parku nadano regularną kompozycję z tarasami, kaskadą, fontannami naśladującymi te z Villa d’Este. Na szczycie założenia las cyprysów okala belweder pozwalajacy ogarnąć wzrokiem całość kompozycji. Otaczające tę część arboretum ma bardziej dziki charakter, znalazły się w nim liczne rzadkie gatunki drzew egzotycznych (m.in. sekwoja, cedry libańskie i himalajskie, rozmaite gatunki dębów), wybierane w czasie dalekich podróży przez Jadwigę Mrozowską, która zdobyła dużą wiedzę geograficzną i botaniczną a wyprawom nadawała naukowy charakter. Przypisuje się jej ogólną koncepcję tej części parku, lub też całego kompleksu, nie zostało to jednak potwierdzone. Na przylegającym do posiadłości cmentarzu Sant’ Ambrogio znajduje się okazały grobowiec Toeplitzów i Mrozowskich, z malowidłem Jana Rosena. Po II wojnie światowej syn Józefa z pierwszego małżeństwa, Ludwik sprzedał posiadłość braciom Mocchetti, ci zaś w 1972 r. gminie Varese, która przeznaczyła willę i ogrody na użytek uczelni. Zarówno budynek, jak park znajdują się w stanie dużego zaniedbania.

 M. Janocha, J. Pasierb, Polonica artystyczne w zbiorach watykańskich, Warszawa 2000, s. 365.

Autor opracowania

Andrzej Pieńkos