La Targette, Pomnik Bajończyków (La Targette, monument aux soldats polonais)

LOKALIZACJA: Francja (France)

AUTOR: Maxime Real del Sarte

Lokalizacja/Adres: La Targette k. Neuville-Saint-Vaast, przy szosie D 937

Data powstania: projekty od 1928, realizacja 1929, odsłonięcie 21.05.1933

Dane techniczne: stela z czerwonego granitu wys. ok. 3 m, płaskorzeźby z brązu, maszt flagowy, ogrodzenie z łańcucha metalowego i słupków granitowych.

Pomnik polskich żołnierzy poległych w 1915 r.

anonimowy autor projektu założenia

Opis:

Niewielki parking na poboczu ruchliwej drogi Arras-Béthune przylega bezpośrednio do kameralnego założenia pomnikowego, ogrodzonego łańcuchami rozpiętymi na słupkach (na nich napisy dwujęzyczne „W hołdzie ochotnikom polskim poległym 9 maja 1915  pod La Targette”). Właściwy pomnik tworzy krzyż wyniesiony na podeście i sześciennym cokole, do którego przytwierdzono dwie alegoryczne płaskorzeźby brązowe.

W pobliżu znajdują się liczne pomniki I wojny światowej, naprzeciw polskiego czechosłowacki, w odległości kilku kilometrów m.in. francuski i największy, kanadyjski w Vimy. Na wzgórzach La Targette heroiczne natarcie w dniu 9 maja 1915 r. przeprowadziła 2 kompania 1 pułku francuskiej Legii Cudzoziemskiej, złożona z polskich ochotników, przeszkolonych w Bayonne (stąd nazywanych Legionem Bajończyków). Większość żołnierzy oddziału zginęła, także jego francuski dowódca i polski zastępca. Walki Bajończyków przedstawił w kilku obrazach Jan Styka. Pomnik postawiono z inicjatywy polskich emigrantów, mieszkających w regionie Pas-de-Calais, dzięki składkom przez nich zebranym. Początkowo powstał gipsowy projekt znanego rzeźbiarza Stanisława Ostrowskiego, opracowany w jego paryskim atelier w 1928 r., ostatecznie jednak nieprzyjęty do realizacji (znany z kilku fragmentarycznych fotografii). Real del Sarte, paryski rzeźbiarz i inwalida wojenny, ranny pod Verdun, realizował wiele pomników, związanych z I wojną światową. Zapomniany dziś, był w okresie międzywojennym uznanym artystą i czynnym działaczem prawicowym. Jego dwie sygnowane plakiety na pomniku, w płaskim reliefie, przedstawiają kobiecą figurę alegoryczną w rozwianej sukni-całunie (górna, wpisana w kształt krzyża) i popiersie żołnierza w hełmie, trzymającego sztandar (mniejsza dolna, na cokole). Nie jest dzisiaj jasne, czy zlecenie na polski pomnik del Sarte otrzymał od strony francuskiej, czy od Polaków, inicjatorów idei. Inauguracji pomnika w 1933 r. dokonał polski ambasador we Francji, Alfred Chłapowski. W 1937 r. złożył tu hołd poległym marsz. Edward Śmigły-Rydz. Pomnik uległ poważnym uszkodzeniom w czasie huraganu w 1967 r.; poddano go gruntownej konserwacji w 1994 r., m.in. wymieniając okładziny granitowe. 

Autor opracowania

Andrzej Pieńkos