Londyn, zespół dekoracyjny kościoła MB Częstochowskiej i św. Kazimierza (-)

LOKALIZACJA: Wielka Brytania (United Kindgdom)

AUTOR: Adam Bunsch

Lokalizacja/Adres: kościół Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza (Polish Roman Catholic Church of Our Lady of Czestochowa and Saint Casimir), 2 Devonia Road Islington, Londyn N1 8JJ

Data powstania: 1943–45

Dane techniczne: 10 witrażowych okien narracyjnych w nawie głównej i kaplicy bocznej oraz 11 okien dekoracyjnych; olejny obraz ołtarzowy

Opis

W trakcie II wojny światowej kościół przy Devonia Street, będący siedzibą Polskiej Misji Katolickiej, stanowił miejsce szczególne dla polskiej emigracji. Nazywany „Kościołem Polski Walczącej” był symbolem niezależnej polskiej organizacji kościelnej i politycznej – pełnił funkcję rezydencji biskupów i siedziby Rządu RP na Uchodźctwie. Zakupiona przez PMK kamienica znajdująca się przy tej samej ulicy przeobraziła się w Dom Żołnierza – miejsce odpoczynku polskich formacji wojskowych. Oprócz posługi duszpasterskiej i mszy wotywnych w intencji ojczyzny duchowni organizowali uchodźcom schronienie, posiłki, kolportaż korespondencji i paczek. Wojenna przystań stanowiła także centrum zorganizowanego życia artystycznego (spektakle teatralne, odczyty, projekcje filmów). W 1940 narodziła się idea trwałego upamiętnienia w przestrzeni sakralnej udziału Polaków w alianckiej machinie wojennej, a jej realizację powierzono Adamowi Bunschowi. Uzyskawszy urlop ze służby w Forfar (Szkocja) odrzucił on możliwość realizacji polichromii (pragnąc zachować we wnętrzu naturalny kolor piaskowca) na rzecz witraży. Powróciwszy do swej jednostki przygotował cztery kartony do kaplicy, samodzielnie opracowując program ikonograficzny. Latem 1943 wyrobiwszy kilkutygodniową przepustkę do Londynu zrealizował dwie sceny (Drogę Krzyżową i Podjęcie sztandaru), dobierając osobiście szkło ze składu przy Soho Square i wykorzystując pomoc zakładu witrażowego w pobliżu Putney Bridge. Rok później znów przyjechał do Londynu, by kontynuować prace. Zlecenie stanowiło dla Bunscha ucieczkę od trosk i myśli o niepewnym losie najbliższych znajdujących się w Polsce. Do 1945 zaprojektował kartony do wszystkich 10 okien narracyjnych i dopilnował osadzenia 7 witraży o łącznej powierzchni 80 m². W jego realizacjach malowane były wyłącznie twarze i ręce, wszystkie pozostałe elementy zbudował przemyślaną linią konturu i doborem szkła.

Program bocznej kaplicy wypełnia cykl martyrologiczny odnoszący się do aktualnych wydarzeń. Otwierająca go Droga Krzyżowa (wrzesień 1939) ukazuje Matkę wiodącą dziecko i dźwigającą krzyż; męczeństwo Polaków zostaje przyrównane do cierpienia Chrystusa.Podjęcie sztandaru i Chusta św. Weroniki opowiadają o losie polskiego żołnierza w trakcie kampanii we Francji (1940) i Anglii (1940/41). Na pierwszym z nich konający bojownik za sprawą aniołów przekazuje sztandar następcy. Druga kompozycja ukazuje członka Brygady Pancernej oddającego aniołowi chorągiew (veraikon) na znak pomyślnego zakończenia kampanii wojennej. Witraż Matka Boska i św. Kazimierz Królewicz przypomina początki PMK, która pierwotnie była misją polsko-litewską. Cykl zamyka Epitafium Poległych. Jak głoszą napisy (np. „lotnikom poległym w obronie własnego i cudzego nieba”) jest to hołd złożony formacjom Polskich Sił Zbrojnych.

„Szklane obrazy” w nawie głównej ilustrują z kolei wstawiennictwo świętych towarzyszące staraniom Polaków o uzyskanie suwerennego bytu państwowego. Znajdujący się nad wejściem największy witraż (360 cm szerokości x 800 cm wysokości) – Matka Boska Królowa Pokoju – ukazuje Marię w roli pocieszycielki, chroniącej swym opiekuńczym płaszczem ofiary wojny. Dzieło to stanowi transformację motywu zastosowanego przez artystę w witrażu Matka Boska Wspomożycielka Wiernych dla kościoła w Czechowicach-Dziedzicach (projektowanego między 1939 a 1946). Scena jest też przykładem często stosowanej przez artystę aktualizacji i nadawania postaciom rysów twarzy znanych mu osób – wśród modlących się można rozpoznać kościelnego Józefa Małowieckiego (w innych witrażach Bunsch sportretował również swoją rodzinę).

W ołtarzu Bunsch zaplanował rozetę z Dobrym Pasterzem: symbolizowani przez owce wyznawcy znajdują się pod czułą opieką Chrystusa. Flankujące ołtarz sceny z postaciami: bł. Czesława Odrowąża (ocalającego oblężony w XIII w. Wrocław przed Mongołami) i św. Andrzeja Boboli (zapowiadającego w XIX w. dominikańskiemu zakonnikowi wskrzeszenie Polski po I wojnie światowej) stanowią potwierdzenie boskiego orędownictwa towarzyszącego w przeszłości Polakom. Najmniejszy witraż ukazuje św. Barbarę – patronkę podziemia i nagłej śmierci; towarzyszy jej symbol Polski Walczącej. Wzniesione ku Marii i bł. Odrowążowi ręce wiernych przypominają rozwiązanie kompozycyjne zastosowane przez J. Mehoffera w kartonie do witraża dla katedry na Wawelu (Sancta Virgo, przed 1910, Muzeum Narodowe w Warszawie). Bunsch odrzucił jednak miękkość linii i bogactwo motywów floralnych swego nauczyciela na rzecz form syntetycznych i geometrycznych.

Autor opracowania

Weronika Kobylińska