Nowy Jork, pomnik Władysława Jagiełły (-)

LOKALIZACJA: Stany Zjednoczone Ameryki (Stany Zjednoczone Ameryki)

AUTOR: Stanisław Ostrowski

Lokalizacja/Adres: Central Park, Nowy Jork

Data powstania:  1939, powtórne odsłonięcie w ob. miejscu 15.07.1945

Dane techniczne:  posąg brązowy wys. 320 cm, cokół 400 cm wys.

Opis

Na postumencie kamiennym jeździec w stroju rycerskim, w koronie na głowie, siedzący na koniu, trzymający dwa skrzyżowane miecze.

Pomnik został odsłonięty 15.07.1945 w rocznicę bitwy pod Grunwaldem. W Ameryce znalazł się jednak znacznie wcześniej, w maju 1939 r. został ustawiony przed wejściem do Pawilonu polskiego na Wystawę Światową w Nowym Jorku. Po jej zakończeniu miał być odsłonięty w jednym z dużych polskich miast, plany te jednak pokrzyżowała II wojna światowa. Doceniając wysoką klasę rzeźby, ale również biorąc pod uwagę sytuacje polityczną i wymowę rzeźby władze miasta postanowiły zachować go dla Nowego Jorku. Ostrowski po przybyciu tam w 1941 r. uzyskał dla tej idei wsparcie mera miasta i zorganizował komitet społeczny na rzecz publicznego pokazania pomnika. Artysta zastosował tu tradycyjną formułę pomnika konnego wpisując się w historystyczny projekt całej polskiej prezentacji na nowojorskiej wystawie, w której odznaczała się tylko ultranowoczesna wieża przed pawilonem. I jej jednak przypisano tradycjonalistyczną interpretację: „Wieża jest kwadratowa, ażurowa, zbudowana z żelaza pokrytego złotą farbą; wzorowano ją na polskich basztach średniowiecznych. Cały zresztą projekt pawilonu (...) jest połączeniem nowoczesności rysunku z tradycją średniowiecza polskiego” (J. Prądzyński, 1939). Najmocniejszym akcentem tej tradycji stał się oczywiście „rycerz” Ostrowskiego – do ostatniej zresztą chwili pojawiały się naciski na artystę (politycznie motywowane, w związku z napięciem polsko-niemieckim), żeby jego Jagiełło stał się Bolesławem Chrobrym.

Ostrowski projektował pomnik grunwaldzki już w 1909 r. W ekspozycji Pawilonu 1939 zaś znalazł się wewnątrz również jego pomnik Józefa Piłsudskiego. Pomnik uzyskał dużą popularność, był nawet w USA uznany za najbardziej lubiany monument N. Jorku.

H. Ostrowska-Grabska, Bric a brac 1848-1939, Warszawa 1978, s. 159-168; I. Grzesiuk-Olszewska, Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945-1995, Warszawa 1995, s. 324-325; E. Grabska, Kim może być artysta-rzeźbiarz na emigracji. O ostatnich latach życia S.K. Ostrowskiego, Warszawa 2005 [tamże ankesy z korespondencją]; A.M. Drexlerowa i A.K. Olszewski, Polish Participation in World Exhibitions 1851-2005, Warszawa 2008, s. 359-365; I. Luba, Duch romantyzmu i modernizacja. Sztuka oficjalna Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa  2012, s. 282-284 [tamże najnowsza literatura tematu].

archiwum rodzinne E. Grabskiej-Wallis

Autor opracowania

Andrzej Pieńkos